NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
1 - (1501) حدثنا
يحيى بن يحيى.
قال: قلت
لمالك: حدثك
نافع عن ابن
عمر قال: قال
رسول الله صلى
الله عليه وسلم:
"من
أعتق شركا له
في عبد، فكان
له مال يبلغ
ثمن العبد،
قوم عليه قيمة
العدل، فأعطى
شركاءه حصصهم،
وعتق عليه
العبد، وإلا
فقد عتق منه
ما عتق".
[ش
(شركا له) أي نصيبا.
(يبلغ ثمن
العبد)أي ثمن
بقية العبد].
{1}
Bize Yahya b. Yahya
rivayet etti. (Dediki): Mâlik'e şunu söyledim : Sana Nâfi', îbni Ömer'den
naklen rivayet etmiştir. İbm Ömer (Demişki): Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem) şöyle buyurdular:
«Bir kimse bir köledeki
hissesini âzâd eder de kölenin (geri kalan) kıymetini ödeyecek kadar mala sahib
bulunursa, köleye o maldan âdilâne bir kıymet biçilir; ortaklarına hisselerini
verir ve köle onun nâmına âzâd olur. Aksi takdirde köleden âzâd olan mikdâr
âzâd olmuştur.»
(1501) وحدثناه
قتيبة بن سعيد
ومحمد بن رمح.
جميعا عن
الليث بن سعد.
ح وحدثنا
شيبان بن
فروخ. حدثنا جرير
بن حازم. ح
وحدثنا أبو
الربيع وأبو
كامل. قالا:
حدثنا حماد.
حدثنا أيوب. ح
وحدثنا ابن
نمير. حدثنا
أبي. حدثنا
عبيدالله. ح
وحدثنا محمد
ابن المثنى.
حدثنا عبدالوهاب.
قال: سمعت
يحيى بن سعيد.
ح وحدثني
إسحاق بن
منصور. أخبرنا
عبدالرزاق عن
ابن جريج.
أخبرني
إسماعيل بن
أمية. ح
وحدثنا هارون
بن سعيد الأيلي.
حدثنا ابن
وهب. أخبرني
أسامة. ح
وحدثنا محمد
بن رافع.
حدثنا ابن أبي
فديك عن ابن
أبي ذئب. كل
هؤلاء عن نافع
عن ابن عمر.
بمعنى حديث
مالك عن نافع.
(1) باب ذكر
سعاية العبد
{…}
Bize bu hadîsi Kuleybo
b. Saîd ile Muhammed b. Rumh hep birden Leys b. Sa'd'dan rivayet ettiler, H.
Bize Şeybân b. Ferrûh da
rivayet etti. (Dediki): Bize Cerîr b. Hâzim rivayet etti. H.
Bize Ebû'r-Rabî' ile Ebû
Kâmil dahî rivayet ettiler. (Dedilerki): Bize Hammâd rivayet etti. (Dediki):
Bize Eyyûb rivayet etti. H.
Bize ibni Numeyr de
rivayet etti. (Dediki): Bize babam rivayet etti. (Dediki): Bize Ubeydullah
rivayet etti. H.
Bize Muhammed b. Müsennâ
dahî rivayet etti. (Dediki): Bize Abdülvehhâb rivayet etti. Ben Yahya b.
Saîd'den dinledim; dedi. H.
Bana ishâk b. Mansûr da
rivayet etti. (Dediki): Bize Abdürrezzak, ibni Cüreyc'den naklen haber verdi.
(Demişki): Bana îsmâîl b. Ümeyye haber verdi. H.
Bize Hârûn b. Saîd el-Eylî
de rivayet etti. (Dediki): Bize ibni Vehb rivayet etti, (Dediki): Bana Usâme
haber verdi. H.
Bize Muhammed b. Râfi'
dahî rivayet etti. (Dediki): Bize İbni Ebi Füdeyk, ibni Ebî Zi'b'den naklen
rivayette bulundu.
Bu râvilerin hepsi
Nafi'den, o da ibni Ömer'den naklen Mâlik'in Nafi'den naklettiği hadîs
mânâsında rivayette bulunmuşlardır.
İzah:
Bu hadîsi Buhârî
«Şerike» ve «Itk» bahislerinde; Ebû Dâvûd «Itk» bahsinde; Tirmizî «Ahkâm»da;
Nesâî «Itk» ve «Buyu'» bahislerinde muhtelif râvilerden tahrîc etmişlerdir.
Şirk: Nasîb, hisse
demektir. Âdilâne kıymetten murâd: Ödenen para kölenin kıymetinden ziyâde ve
noksan olmamaktır.
«Aksi takdirde...»
cümlesinin mânâsı: Eğer zengin değilse yalnız kendi hissesi âzâd olur demektir.
Abd kelimesinden her nekadar köle yâni erkek hatıra gelirse de hükümde cariye
de dahildir. Çünkü ulemâdan bâzılarına göre bu kelime cariyeye de şâmildir.
İbni'l-Arabî: «Bu kelime sıfattır; abd ve abde denilir. Mutlak zikredilirse
erkeğe kadına şâmil olur» demiştir. Bir takımları cariyenin kıyâs-ı celî ile
hükme dâhil olduğunu söylemişlerdir. Zira erkekte mevcut olan bir mânâ kadında
da mevcuttur; hükmü iktizâ eden vasıfda erkekliğin kadınlığın te'sîri yoktur.
îshâk b. Rahuye'nin bu hükmü kölelere tahsis ettiği, cariyelere şumûlü olmadığını
söylediği rivayet olunur; fakat Nevevî: «Bu kavil şâzz ve bütün ulemanın
sözlerine muhaliftir.» diyor.
Zahirine bakılırsa
hadîs-i şerîf umum ifâde ediyorsa da delillerle sabiler bu hükümden bilittifak
tahsis edilmişlerdir. Onların sair tasarrufları gibi, köle âzâd etmeleri de
caiz değildir. Hattâ îmam Şâfiî'ye göre sefihliği veya iflâsı dolayısiyle hacr
yâni tasarruftan men' edilen kimse dahî köle azâd edemez. İmam Âzam sefîhlik
sebebiyle hacnn caiz olamayacağına kaildir. Ona göre sefih (yâni aklı kısa) bir
kimse bütün tasarrufâtın da serbesttir. Hanefîler'den İmam Ebû Yûsuf ile İmam
Muhammed sefihin alışveriş, hibe, icâre ve sadaka gibi şaka sözlerle sahîh
olmayan tasarrufâttan hacr edileceğini; geri kalan talâk ve köle âzâdı gibi
tasarruflardan men' edilemiyeceğini söylemişlerdir.